Sahtecilik, uluslararası ticareti her zamankinden daha fazla tehdit etmektedir. Frontier Economics’in, Sahtecilik ve Korsanlığın Ekonomik Maliyetleri Raporu’na göre, uluslararası ticaretteki sahte ve korsan eşyaların toplam değerinin 2022'ye kadar 991 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir.[i][ii] Uluslararası ticarette fikri mülkiyet haklarının ihlalinin söz konusu olduğu hallerde, gümrük tedbirleri oldukça önemli bir role sahiptir. Bu kısa makalede, doğu ve batı arasında köprü oluşturan coğrafi konumu göz önüne alındığında, bu mücadelede bir merkez olması gereken Türkiye’de alınan gümrük tedbirler ve yasal düzenlemeler doğrultusunda var olan başvuru sistemine ilişkin bilgiler verilecektir.
İlgili Mevzuat
Türkiye’de fikri ve sınai hakların ihlaline karşı alınan gümrük tedbirleri temel olarak, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve daha detaylı bir biçimde 07.10.2009 tarihli ve 27369 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Yönetmeliği kapsamında düzenlenmiştir. Yönetmelik, yürürlüğe girmesinden bu yana birçok kez değiştirilmiş olmasına rağmen, yönetmelikte yer alan fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin hükümler, Avrupa Birliği’nin 608/2013 sayılı Yönetmeliği hükümleri ile bazı farklılıklar bulundurmakla beraber paralel bir yapıya sahiptir.
Gümrük Tedbirleri
Bir fikri mülkiyet hakkını ihlal eden eşyalara ilişkin alınan tedbirler[iii], ilgili eşyaya el konulması ve gümrük işlemlerinin durdurularak gümrük gözetiminde depolanmasıdır. Bu tedbirler, ihlale konu olan eşyanın ithalatı ve ihracatına ek olarak serbest dolaşımda olan eşyalar ve transit eşyaları da kapsar.
Fikri ve sınai hakları ihlal ettiği gerekçesiyle işlemleri durdurulan veya alıkonulan eşyanın,
Türkiye Gümrük Bölgesine girişine,
Serbest dolaşıma girişine,
Türkiye Gümrük Bölgesini terk etmesine,
İhracına,
Yeniden ihracına,
Şartlı muafiyet düzenlemesine tabi tutulmasına,
Serbest bölgeye konulmasına
izin verilmez.
E-Başvuru Sistemi: Elektronik, Merkezi ve Ücretsiz
Tedbirlerin alınabilmesi için kural olarak fikri mülkiyet hakkının sahibi tarafından başvuru yapılmadır ve ilgili başvuru kabul edilmelidir. Yönetmelik, her ne kadar gümrük idaresine ihlale ilişkin ciddi kanıtların bulunması halinde, şüpheye dayanarak tedbir alma inisiyatifi tanımış olsa da uygulamada gümrük idareleri genellikle başvurunun hak sahibi tarafından yapılması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Bu sebeple, gümrük idarelerinin sahip olduğu bu haklara güvenerek hareket edilmemesi ve başvuru yapılması tavsiye edilmektedir. Türkiye dışında ikamet eden hak sahibinin tedbir alınması için yapacağı başvuru ancak Türkiye’de yerleşik temsilcisi aracılığıyla gerçekleştirilebilir.
Türkiye oldukça kullanışlı bir başvuru sistemine sahiptir. Sistem elektroniktir: Gümrük tedbirlerine ilişkin başvurular, elektronik olarak Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün web sitesine yapılmaktadır.[iv] Ayrıca sisteme yapılan başvurunun durumunu kontrol etmek veya önceki başvuruları yenilemek de mümkündür. Sistem merkezidir: Tek bir başvuru ile bütün gümrük idareleri harekete geçebilir. Gümrük idareleri, başvurunun kabul edildiğini yerel bilgisayar sistemi vasıtasıyla elektronik olarak görebilmektedirler. Sistem ayrıca ücretsizdir: Başvurunun yapılması için resmi bir ücret, harç veya vergi bulunmamaktadır.
Fikri mülkiyet hakkı sahibi başvuru yaparken, ihlal edilen fikri mülkiyet hakkını ve şüphe duyulan ihlali açıkça belirtmelidir. Böylece gümrük idarelerinin yetkilileri orijinal eşya ile sahte (şüphe duyulan) eşya arasındaki farkı ayırt edebilirler.
Başvurunun yapıldığı tarihten itibaren 30 iş günü içinde, Gümrükler Genel Müdürlüğü başvurunun kabul ya da reddine ilişkin kararı başvuru sahibine bildirir. Kabul kararı verilmesi halinde gümrük idarelerinin alacağı tedbirler bir yılı aşmamalıdır.[v] Bu süre, talep halinde uzatılabilir.
Başvurunun Kabulü Halinde Yapılacak İşlemler: Kolaylaştırılmış İmha ve İhtiyati Tedbir
Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün başvuruyu kabul kararı vermesi halinde, ilgili kabul kararı ve ihlal şüphesi duyulan eşyaya ilişkin açıklamalar bütün gümrük idarelerine yerel bilgisayar sistemi vasıtasıyla iletilir. Böylece gümrük denetimi resmi olarak başlamış olur.
Denetim sonucunda gümrük idaresi, kabul kararına ilişkin fikri mülkiyet hakkını ihlal ettiğinden şüphelenilen eşyaları tespit ettiğinde, ilgili gümrük idaresi şüpheli eşyalara ya el koyar ya da gümrük işlemlerini durdurarak ilgili eşyaları gümrük gözetimi altında depolar. Alıkonulan veya gümrük işlemleri durdurulan eşya için hak sahibine ve beyan sahibi veya eşyayı elinde bulundurana da takip eden ilk iş günü içerisinde bildirimde bulunulur. Fikri mülkiyet hak sahibi, tedbire alınan eşyayı incelenmek için talepte bulunabilir. Eğer hak sahibi el koyulan ya da gümrük işlemleri durdurulan eşyanın, fikri mülkiyet haklarını ihlal ettiğini düşünürse, iki seçeneği olacaktır.
İlk olarak, eşyanın imha edilmek üzere gümrüğe terk edildiğine ilişkin hak sahibinin vereceği ihlali detaylı bir şekilde açıklayan dilekçe ve eşya sahibince bu konuda resmi makamlarca onaylanmış bir belge ibraz edilerek, beyan sahibi tarafından verilmiş bir muvafakatname ile mahkeme kararı olmaksızın, gümrük idaresinin kontrolünde eşyanın imhası mümkün olacaktır. İlgili muvafakatname, uygulanan gümrük tedbirinin bildirilmesinden itibaren 10 iş günü içinde ilgili gümrük idaresine sunulmalıdır.[vi] Bu süreç “kolaylaştırılmış imha” olarak adlandırılmaktadır.
Bu sürece alternatif olarak hak sahibi 10 iş günü içinde, hakkın ihlal edilip edilmediğinin tespiti için dava açıp, bu sürede gümrük tedbiri süresinin uzatılması için ihtiyati tedbir kararı aldırabilir.[vii] İhtiyati tedbir kararı verilmesi halinde, ihlale konu olan şüpheli eşyalar, yetkili mahkemenin esasa ilişkin karar verene kadar gümrük gözetiminde depolanır ve eğer eşyanın fikri mülkiyet hakkını ihlal eden sahte veya korsan bir eşya olduğu yönünde karar verilirse eşyalar masraflar eşya sahibine ait olmak üzere imha edilir.
E-Başvuru Sisteminin Bazı Faydaları
Kolay bir şekilde kullanılabilen e-başvuru sistemi sayesinde, fikri mülkiyet hak sahibi Türkiye sınırları içindeki şüpheli faaliyetleri takip edip sahte eşyaların sınırdan geçirilmesinin yurtiçi ve yurtdışında hak ihlalinin kontrolü zorlaşmadan önlenmesini sağlayabilir. Sahte eşyalar sınırdan geçtikten sonra, bu eşyaların takibi çok daha zorlu bir hal alır. Bu bağlamda, gümrük tedbirleri önleyici bir strateji olarak nitelendirilebilir.
İhlal konusu bir eşyanın gümrük idarelerince alıkonması halinde, hak sahibinin ilgili durumu ihlali gerçekleştirene karşı uzlaşma aracı olarak kullanması (kolaylaştırılmış imha) mümkündür. Uzlaşmanın gerçekleştirilememesi halinde, ilgili eşyalar hâkime uyuşmazlığın esasına ilişkin ihlalin niteliği hakkında fikir veren bir delil olarak kullanılabilir.
Ayrıntılı bilgi için lütfen iletişime geçiniz:
Doğukan Berk Aksoy, LL.M.
Avukat | Marka Vekili | Patent Vekili
T: 0 (312) 969 09 63
[i] Frontier Economics (2017) The Economic Costs Of Counterfeiting And Piracy, BASCAP ve INTA Yönetim Özeti için hazırlanmış rapor (bkz. https://cms.iccwbo.org/content/uploads/sites/3/2017/02/ICC-BASCAP-Frontier-report-2016-Executive-Summary.pdf erişim tarihi 27.12.2018).
[ii] İlgili rakama, sahte ve korsan malların yerli üretimi ve tüketimi, filmlerde dijital korsanlık, müzik ve yazılım sahteciliğinin yanı sıra, sahtecilik ve korsanlığın genel etkisini artıracak daha geniş ekonomik ve sosyal maliyetler dahil değildir. Ayrıntılı bilgi için yukarıda verilen raporu inceleyiniz.
[iii] Yönetmelik kapsamında ihlale karşı korunan fikri mülkiyet hakkının kapsamını marka hakları, patent veya faydalı model hakları, telif veya bağlantılı haklar, tasarım hakları, entegre devre topografyası hakkı, yeni bitki çeşitlerine ait ıslahçı hakkı veya coğrafi işaret hakkı oluşturur. Bu haklara karşı tedbirlerden faydalanmak için hakkın usulüne uygun olarak Türkiye’de tescilli olması gerekmektedir. Bunlara ilişkin tescil belgelerinin de başvuru esnasında sunulması gerekecektir.
[iv] Gümrükler Genel Müdürlüğü, tedbir başvurularını değerlendiren, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı bir kurumdur.
[v] Sürenin başlangıcında başvuru dilekçesinin gümrük idaresinin kaydına girdiği tarih esas alınır.
[vi] Bozulabilir eşya için süre 3 iş günüdür.
[vii] Bozulabilir eşyalar hariç olmak üzere, haklı bir mazeretin bulunması halinde gümrük idaresi 10 iş günü olan süreyi en fazla 10 iş gününe kadar uzatabilir. Ayrıca, hak sahibinin; yetkili mahkeme dışında bir mahkemeden ihtiyati tedbir kararı alması ve ihtiyati tedbir kararının alındığı tarihten itibaren 10 gün (iş günü değil) içinde yetkili mahkemede dava açması ve bu durumu gösterir bir belgenin gümrük idaresine ibrazı ile ihtiyatı tedbir önlemi alması da mümkün olacaktır.